24 ottobre 2010 - XXX domenica del tempo ordinario

2Timoteo 4,7-8

7 Ho combattuto la buona battaglia, ho terminato la corsa, ho conservato la fede. 8 Ora mi resta soltanto la corona di giustizia che il Signore, il giudice giusto, mi consegnerà in quel giorno; non solo a me, ma anche a tutti coloro che hanno atteso con amore la sua manifestazione.

7 τὸν καλὸν ἀγῶνα ἠγώνισμαι, τὸν δρόμον τετέλεκα, τὴν πίστιν τετήρηκα: 8 λοιπὸν ἀπόκειταί μοι ὁ τῆς δικαιοσύνης στέφανος, ὃν ἀποδώσει μοι ὁ κύριος ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ, ὁ δίκαιος κριτής, οὐ μόνον δὲ ἐμοὶ ἀλλὰ καὶ πᾶσι τοῖς ἠγαπηκόσι τὴν ἐπιφάνειαν αὐτοῦ.

Alla sua spiegazione dei 10 comandamenti, S. Tommaso premette una breve trattazione sulla legge evangelica, la carità, che reca con sé quattro beni: 1. produce la vita nell'anima 2. produce l'osservanza dei comandamenti di Dio 3. difende contro le insidie 4. conduce alla beatitudine. A proposito di quest'ultimo punto si cita il nostro testo:

Quartum vero est quod ad felicitatem perducit. Solum enim caritatem habentibus aeterna beatitudo promittitur. Omnia enim absque caritate insufficientia sunt. II Tim. IV, 8: "in reliquo reposita est mihi corona iustitiae, quam reddet mihi in illa die iustus iudex: non solum autem mihi, sed et his qui diligunt adventum eius". Et sciendum, quod solum secundum differentiam caritatis est differentia beatitudinis et non secundum aliquam aliam virtutem. Multi enim magis abstinentes fuerunt quam apostoli; sed ipsi in beatitudine omnes alios excellunt propter excellentiam caritatis: ipsi enim fuerunt primitias spiritus habentes, sicut dicit apostolus, Rom. VIII. Unde differentia beatitudinis est ex differentia caritatis. (Collationes in decem praeceptis, prooemium)

Dove si noti che la traduzione CEI è alquanto fuorviante: "a tutti coloro che hanno atteso con amore la sua manifestazione". Sarebbe meglio rimanere più letterali: "che hanno amato la sua manifestazione" (Vulgata: qui diligunt adventum eius). Tommaso cita il passo di 2Tim proprio a proposito della carità, che è qui precisamente amore alla epifania di Cristo. La santità, e la relativa beatitudine, dipende dalla qualità di tale amore.
Nella Summa Theologiae (Iª-IIae q. 114 a. 3) Tommaso si domanda se meritiamo la vita eterna ex condigno, cioè per giustizia, con una ricompensa adeguata al merito, oppure ex congruo, per grazia, con una ricompensa di molto eccedente rispetto al merito. A sostegno della prima tesi sta il nostro passo:

Sed contra, id quod redditur secundum iustum iudicium, videtur esse merces condigna. Sed vita aeterna redditur a Deo secundum iudicium iustitiae; secundum illud II ad Tim. IV, in reliquo reposita est mihi corona iustitiae, quam reddet mihi dominus in illa die, iustus iudex. Ergo homo meretur vitam aeternam ex condigno.

Risposta: dal punto di vista dell'azione umana c'è una enorme sproporzione tra merito e ricompensa, che dunque è retribuito de congruo. Dal punto di vista dell'azione dello Spirito Santo tra merito e ricompensa c'è proporzione, in quanto entrambi sono opera dello stesso Spirito. E' dunque retribuito de condigno.

Respondeo dicendum quod opus meritorium hominis dupliciter considerari potest, uno modo, secundum quod procedit ex libero arbitrio; alio modo, secundum quod procedit ex gratia Spiritus Sancti.
* Si consideretur secundum substantiam operis, et secundum quod procedit ex libero arbitrio, sic non potest ibi esse condignitas, propter maximam inaequalitatem. Sed est ibi congruitas, propter quandam aequalitatem proportionis, videtur enim congruum ut homini operanti secundum suam virtutem, Deus recompenset secundum excellentiam suae virtutis.
* Si autem loquamur de opere meritorio secundum quod procedit ex gratia Spiritus Sancti, sic est meritorium vitae aeternae ex condigno. Sic enim valor meriti attenditur secundum virtutem spiritus sancti moventis nos in vitam aeternam; secundum illud Ioan. IV, fiet in eo fons aquae salientis in vitam aeternam. Attenditur etiam pretium operis secundum dignitatem gratiae, per quam homo, consors factus divinae naturae, adoptatur in filium Dei, cui debetur hereditas ex ipso iure adoptionis, secundum illud Rom. VIII, si filii, et heredes.

Commenti

Post popolari in questo blog

Ego sum Via

Le Nozze

Filautia, piacere e dolore nella Questione 58 a Talassio di S. Massimo il Confessore